مواضع همزه‌ی وصل عبارتند از:
۱) أسماء.
۲) أفعال و مصادر.
۳) حروف.
تذکّر :
باید توجّه نمود، که مواضع همزه‌ی وصل، گاهی به صورت قیاسی بوده و گاهی به صورت سماعی می‌باشد و لکن صورت قیاسی، اکثر بوده و صورت سماعی، اقلّ می‌باشد.
همزه ی وصل در اسماء
حالات اسم:
الف) معرّف به «ال» است←همزه‌ی وصل در آن قیاسی بوده و حرکت آن هنگام ابتداء - به جهت طلب خفّت و کثرت دَوَرانش - همیشه فتحه می‌باشد.
مثل: ﴿هُوَ ٱللّٰهُ ٱلْخَالِقُ ٱلْبَارِئُ ٱلْمُصَوِّرُ لَهُ ٱلْأَسْمَاءُ ٱلْحُسْنَی یُسَبِّحُ لَهُ مَا فِی ٱلسَّمَاوَاتِ وَ ٱلْأَرْضِ وَ هُوَ ٱلْعَزِیزُ ٱلْحَکِیمُ﴾.
ب) مجردّ از «ال» تعریف است←همزه‌ی وصل در آن قیاسی و سماعی است.
حالت اوّل: قیاسی←همیشه حرکت همزه‌ی وصل وجوبًا مکسور خواهد بود.
همزه‌ی وصل در ۹ اسم مکسور می‌گردد، که در ۲ مورد به صورت قیاسی بوده و در ۷ مورد به صورت سماعی می‌باشد.
اسماء قیاسی عبارتند از:
۱) مصدر فعل ماضی خُماسی.
مثل: ﴿وَ مِنَ ٱلنَّاسِ مَنْ یَشْرِی نَفْسَهُ ٱبْتِغَاءَ مَرْضَاتِ ٱللّٰهِ﴾.
و مثل: ﴿وَ أَنْعَامٌ لَا یَذْکُرُونَ ٱسْمَ ٱللّٰهِ عَلَیْهَا ٱفْتِرَاءً عَلَیْهِ﴾.
و مثل: ﴿وَ ٱللّٰهُ عَزِیزٌ ذُو ٱنْتِقَامٍ﴾.
۲) مصدر فعل ماضی سُداسی.
مثل: ﴿ٱسْتِکْبَارًا فِی ٱلْأَرْضِ وَ مَکْرَ ٱلسَّیِّئِ﴾.
و مثل: ﴿وَ مَا کَانَ ٱسْتِغْفَارُ إِبْرَاهِیمَ لِأَبِیهِ إِلَّا عَنْ مَوْعِدَةٍ وَعَدَهَا إِیَّاهُ﴾.
و مثل: ﴿وَ لَوْ یُعَجِّلُ ٱللّٰهُ لِلنَّاسِ ٱلشَّرَّ ٱسْتِعْجَالَهُمْ بِٱلْخَیْرِ لَقُضِیَ إِلَیْهِمْ أَجَلُهُمْ﴾.
حالت دوّم: سماعی←وارد شده در قرآن مبین.
اسماء سماعی عبارتند از:
۱) «ٱبْن». مثل: ﴿ٱلْمَسِیحُ عِیسَی ٱبْنُ مَرْیَمَ﴾.
و مثل: ﴿إِنَّ ٱبْنِی مِنْ أَهْلِی﴾.
۲) «ٱبْنَت».
مثل: ﴿وَ مَرْیَمَ ٱبْنَتَ عِمْرَانَ ٱلَّتِی أَحْصَنَتْ فَرْجَهَا﴾.
۳) «ٱمْرُؤ».
مثل: ﴿إِنِ ٱمْرُؤٌا هَلَکَ لَیْسَ لَهُ وَلَدٌ وَ لَهُ أُخْتٌ﴾.
۴) «ٱمْرَأَتْ - ٱمْرَأَة».
مثل: ﴿وَ وَجَدَ مِنْ دُونِهِمُ ٱمْرَأَتَیْنِ تَذُودَانِ﴾.
و مثل: ﴿وَ إِنِ ٱمْرَأَةٌ خَافَتْ مِنْ بَعْلِهَا نُشُوزًا أَوْ إِعْرَاضًا﴾.
۵) «ٱثْنَیْنِ».
مثل: ﴿وَ بَعَثْنَا مِنْهُمُ ٱثْنَیْ عَشَرَ نَقِیبًا﴾.
و مثل: ﴿أَخْرَجَهُ ٱلَّذِینَ کَفَرُوا ثَانِیَ ٱثْنَیْنِ إِذْ هُمَا فِی ٱلْغَارِ﴾.
۶) «ٱثْنَتَیْنِ».
مثل: ﴿فَإِنْ کَانَتَا ٱثْنَتَیْنِ﴾.
و مثل: ﴿ٱثْنَتَا عَشْرَةَ عَیْنًا﴾.
۷) «ٱسْم».
مثل: ﴿سَبِّحِ ٱسْمَ رَبِّکَ ٱلْأَعْلَی﴾.
و مثل: ﴿إِنَّا نُبَشِّرُکَ بِغُلَامٍ ٱسْمُهُ یَحْیَی﴾.
هفت اسم مذکور، نکره بوده و مجرّد از «ال» تعریف هستند و در ورودشان فرقی بین مفرد، مثنّی، مضاف و متحرّک به هر حرکتی بودن وجود ندارد، همچنان که این امر از امثله‌ی مذکور هویدا می‌باشد.
همزه ی وصل در افعال و مصادر
مواضع همزه‌ی وصل در افعال و مصادر عبارتند از:
۱) فعل ماضی خماسی.
مثل: ﴿إِنَّ ٱللّٰهَ ٱشْتَرَی مِنَ ٱلْمُؤْمِنِینَ أَنْفُسَهُمْ وَ أَمْوَالَهُمْ بِأَنَّ لَهُمُ ٱلْجَنَّةَ﴾.
و مثل: ﴿وَ ٱنْطَلَقَ ٱلْمَلَأُ مِنْهُمْ أَنِ ٱمْشُوا وَ ٱصْبِرُوا عَلَی آلِهَتِکُمْ﴾.
و مصدر،
مثل: ﴿إِنْ هٰذَا إِلَّا ٱخْتِلَاقٌ﴾.
۲) فعل ماضی سداسی.
مثل: ﴿وَ إِذِ ٱسْتَسْقَی مُوسَی لِقَوْمِهِ فُقُلْنَا ٱضْرِبْ بِعَصَاکَ ٱلْحَجَرَ﴾.
و مثل: ﴿وَ ٱسْتَکْبَرَ وَ کَانَ مِنَ ٱلْکَافِرِینَ﴾.
و مصدر،
مثل: ﴿وَ ٱسْتَکْبَرُوا ٱسْتِکْبَارًا﴾.
۳) فعل امر خماسی.
مثل: ﴿ٱنْطَلِقُوا إِلَی مَا کُنْتُمْ بِهِ تُکَذِّبُونَ﴾.
و مثل: ﴿وَ ٱنْتَظِرُوا إِنَّا مُنْتَظِرُونَ﴾.
و مثل: ﴿فَإِنِ ٱنْتَهَوْا فَإِنَّ ٱللهَ غَفُورٌ رَحِیمٌ﴾.
۴) فعل امر سداسی.
مثل: ﴿وَ ٱسْتَغْفِرْهُ إِنَّهُ کَانَ تَوَّابًا﴾.
و مثل: ﴿قُلِ ٱسْتَهْزِءُوا إِنَّ ٱللهَ مُخْرِجٌ مَا تَحْذَرُونَ﴾.
و مثل: ﴿قَالَتْ إِحْدَاهُمَا یَا أَبَتِ ٱسْتَأْجِرْهُ﴾.
۵) امر از فعل ماضی ثلاثی.
مثل: ﴿ٱدْعُ إِلَی سَبِیلِ رَبِّکَ بِٱلْحِکْمَةِ وَ ٱلْمَوْعِظَةِ ٱلْحَسَنَةِ﴾.
و مثل: ﴿وَ ٱضْرِبْ لَهُمْ مَثَلًا أَصْحَابَ ٱلْقَرْیَةِ إِذْ جَاءَهَا ٱلْمُرْسَلُونَ﴾.
و مثل: ﴿ٱذْهَبْ إِلَی فِرْعَوْنَ إِنَّهُ طَغَی﴾.
همزه ی وصل در حروف :
همزه‌ی وصل در قرآن کریم فقط در چند مورد داخل حروف شده است، که عبارتند از:
۱) «الام» موصوله.
مثل: ﴿إِنَّ ٱلْمُسْلِمِینَ وَ ٱلْمُسْلِمَاتِ وَ ٱلْمُؤْمِنِینَ وَ ٱلْمُؤْمِنَاتِ وَ ٱلْقَانِتِینَ وَ ٱلْقَانِتَاتِ وَ ٱلصَّادِقِینَ وَ ٱلصَّادِقَاتِ وَ ٱلصَّابِرِینَ وَ ٱلصَّابِرَاتِ وَ ٱلْخَاشِعِینَ وَ ٱلْـخَاشِعَاتِ ...﴾.
۲) «لام» زائده‌ی لازمه‌ای که از کلمه جدا نشده و همواره مقارن و همراه با وضع کلمه می‌باشد. مثل: ﴿ٱلَّذِی﴾، ﴿ٱللَّذَانِ﴾، ﴿ٱلَّتِی﴾، ﴿ٱلآنَ﴾ و ﴿ٱلْیَسَعَ﴾.
۳) «لام» زائده‌ی غیر لازمه←«لام» تعریف و «ال».
مثل: ﴿وَ ٱلشَّمْسِ وَ ضُحَاهَا ۞ وَ ٱلْقَمَرِ إِذَا تَلَاهَا﴾.
و همانند آن چه که شبیه مثال مذکور است، از لامات ساکن قمری و شمسی.
-------------------------------------------------------------------------------------------
منبع: